[p. 224]
Era unha noite do mes d'Outono.
Pepe y-a muller viñan de bautizar unha
meniña.
Era a filla de Berta
Cando lla deu sua cuñada, colleuna, bicouna
y-acuchouna.
¿Como lle puñesteis? perguntou Berta.
Delores, como ti mandache, respondeu seu
hirmau.
Non sinto mais que ter que criar unha
filla sin pai.
Pois eso te-lo que ver pronto. Xa che
dixen onte qu'unha muller é unha disgracia no mundo, que si a crias,
agárdante moitos traballiños, e si queres verte libre d'eles, débela
botar ô torno antes que lle collas cariño.
Ai filla do meu curazón, non teño valor
pr'eso.
Pois logo fai ó que queiras, pró ten
presente que naide cho ha d'estimar. A tua filla, o dia de mañá,
botarache na cara a tua falta, si tratas de reprendela por lixeirezas d'amores, pois poucas veces salen ben criadas as fillas sin pai, e o mundo
nunca che ha d'agredecer qu'houbeses cumprido co teu deber cargando
con esa canga en
[p. 225]
espiación do teu delito, sinon que pr'el sempre será a siñal d'unha
deshonra ó qu'é fruto lexítimo d'unha lei natural. Xa qu'o mundo
ó quer así e pensa ô torto, guíate por min, queda libre, por qu'así quedas honrada pro mundo, unha vez
qu'a falta quedará entre
nosoutros como un segredo.
Inda penso qu'o adiante seu pai s'acorde
d'ela.
Non a creas. Seu pai casouse e non s'acordará mais que da sua familia.
El é moi bon.
Non te fies d'eso, porque tamen é
listo, e sabe que faría moi mal en poñerse por pai da nena, anque dad'o caso, ti chegases á morrer a non tivese outro amparo
qu'o d'él.
Calquera diría qu'o mundo inda n'este caso extremo llo daría por ben
feito, pois non é asi. Anque o pai lle dere unha aducación com'a
siñorita máis fina, non solo a mirarían a ela con aquela cheta, sinon
qu'as amigas con quen s'axuntase, verían cerradas moitas portas por
non fuxir da sua compaña. En fin, a lóxica do mundo é non premiar n'estes casos o bon corazón, nin os bos sentimentos, que fixeron
qu'o
pai dese nome á unha filla natural, sinon que pol-a contra, toda a vida
lle chaman burro en todol-os tonos e de todal-as maneiras. Non esperes
pois nada señorito Caitano, qu'o darche ó que che deu, foi pra non
acordarse máis de tí.
Pois non m'estrevo. Si non a vira,
parece que non tiña tanta pena. Pró agora, ¡criaturiña de Dios!, non
teño peito á votala a incrusa.
Xa che pesará ben algún dia.
Comprendo que tes razón, qu'o mundo é
un pícaro, que non sabe perdonar as faltas que non producen diñairo,
pró, miña alma, anque me deran canto vexo cos ollos non tiña corazón
á dei
[p. 226]
xala ir á incrusa, onde poida que non viva catro dias.
Pódela meter na incrusa c'unha siñal
pra conocela o dia de mañá si a queres afillar, polo demáis, na
incrusa está inda millor que ô lado de algunhas mulleres das que
puideras buscarlle pra ama, pois alí depréndenlle de todo, e no
tocantes á morrer, tanto pode morrer alí como fora, pois morre quen
está de Dios.
¿E cal non será o deseo de conocer á
seus pais mañá que chegue á grande? A incrusa, facer non se fixo
máis que pras mais que non teñen corazón.
E pras que teñen vergonza e saben ó qu'é o mundo; porque antes
d'habel'a incrusa, abandonaban os fillos
pol-as calles e pol-os camiños, e moitas chegaban a matalos, antes de
ter sempre consigo ese inocente testigo d'unha falta.
¡Probiños! Parece mentira que se poida
ter tanta maldá.
A maldá é matar una criatura, pró que
penso que se percisa estar arroutado ou tolo, ademáis de ter malos
sentimentos; pró ¡cantas mais deixarian botar no torno os seus fillos,
doendolles o corazón, por non perder o creto!
¿Pró que ten naide que ver qu'eu fose
disgraciada n'us amores, e porqu'ha de tratar o mundo d'aumentar os
traballos que m'agardan, criando un fillo, co-a pena y-os incomenentes
que trai consigo o descreto?
Pois anque pareza o revés éch'así. E
por eso non é d'estrañar qu'as pirmeiras vítimas do que dirán, son
eses inocentes seres, porque o mundo quer que nazan manchando á sua mai
co descreto, sin ter en conta ó que pode o amor, nin o que domina unha
pasión, nin as voltas, nin as
[p. 227]
palabras qu'un home dá pr'engañar unha muller.
O que debía impoñer o mundo ós homes
é a obrigación de casarse, pois xa qu'as fan qu'as paguen.
Pró eles, hai boa, non teñen perigro,
¡veigaos o demo!, y en canto usman qu'está unha amañada, fuxen que
rabean da qu'antes mimaban con locura. Eses son os que debían levar
ás iras do mundo por non casarse, como Dios manda, co-as qu'engañan.
Ui, enton cantos estropicios tiña qu'haber antes de cumprir co-a voluntá divina! ¡Quén vos viria á
vosoutras de mimosas, azoroñando ôs homes! Maldito si fuxiriais tanto
d'eles.
Pró ocúrreseme unha cousa. Supoñendo que
todol-os homes se casasen, como hay máis mulleres, ¿cómo habían de
facer as que quedasen por forcia solteiras, tendo com'as demáis
dereito natural a o matrimonio?
Ademáis, como o matrimonio é un xuntoiro pra
toda a vida, hay que buscar, pra que non resulte un inferno, outras
condiciós de caraute, de simpatia e de comodidá ou pol-o menos
semellanza de ideas, que non se percisan pra manter por pouco tempo os
antusiasmos de maxinación, nin pra despertar amor entre duas presoas.
Sempre é moito máis doado namorar que facer
conservar o amor no corazón, cando se xuntan dous xenios distintos que
non se respetan, nin saben transixir; porque cando dous empezan á
quererse, todo e mel é dózura e repárase pouco nas condiciós de
xenio e de caraute, que dempois se descobren. Así é qu'os homes fan
ben en adivertirse de mozos, xa que teñen que folgar de vellos y-as
mulleres fan moi mal en non pensar ò que
[p. 228]
perden pro mundo cando xogan co corazón e s'espoñen a o perigo de que
lles caya na terra.
Pois non hay que facerlle: o mundo foi
sempre así e seguirá sendo namentras haya mozos e mozas, pois todol-as
cavilaciós dos homes non poderán nunca destruir aquelo qu'é de ley
natural. Si onte me levaral-a filla á incrusa sin decirmo, poida que
cho agradecese porque me libraba de moitos traballos, pró agora xa non
me desprendo d'ela por máis qu'o mundo fale.
Fai ó que queiras dixo Pepe,
largándose d'onda sua hirmá.
A muller de Pepe estivera escoitando todo na
porta e marchouse co-él, cerrándose os dous n'un carto.
¿Qué pensas facer con tua hirmá? lle
perguntou.
Terá que marchars'a Galicia, porque
co-a filla no-nos conven na casa.
O noso gozo n'un pozo, xa non podemos
poñer a tenda co a axuda dos seus cartos.
Non pode ser porqu'esa filla o dia de
mañá vai darnos moitos disgustos y-ha de ser causa de que haiga pouca
paz entre nosoutros.
Dixo ela que si onte lla levaras sin ela
sabelo que cho agradecia. ¿Porqué non o fas hoxe, cando estea
durmindo.
Non m'estrevo á tal cousa.
Pois si ti mo premites, aporveito unha
ocasión esta noite cando estes durmindo e lévolla o torno, dempois eu
cargarei con toda a culpa; tí fas que me reñes, y-os poucos días xa
non s'acorda da filla.
Fai ó que queiras, o conto é que non se
poña mala miña hirmá co pesar.
Non teñas medo, ó que nos conven á
nosou
[p. 229]
tros é tela na casa e aporveitanos dos seus cartos, á ver si co eles
se fai algo. Xa sabes que co que tí ganas non podemos salir do dia. Val
máis onza de trato que libra de traballo.
Pepe receaba moito facerlle aquela mala aución
á sua hirmá, pró tanto empeño puxo a muller, que acabou por largar
da casa deixandou en libertá de facel-o que quixese.
Por si acaso non acouga dempois sin
buscal-a filla, conven que lle cosas â roupa unha siñal pra conocela.
Xa ten cosidas unhas medallas que dixo
Berta conservaba de sua mai, e que tiñan virtú contra as bruxas y-o
mal d'ollo.
Xa sei que medallas son: pró conven
ademáis que leve un papel escrito. Agarda un pouco. Logo volveu Pepe c'un escrito que decia "Vai bautizada co nôme de Dolores, e leva pra
conocela sua mai, si lle petara por ahí algún día, esas medallas que
debe de conservar namentras viva".
Toma, lle dixo á muller, cando a leves
cóselle tamén este escrito xunt'as medallas.
Asi ó farei.
Pepe marchouse y-a muller quedou aquela
noite velando á Berta, e cando a viu dormida, colleull'a filla e
levouna á incrusa tal e como lle pormetera.
Tan pronto como espertou Berta e s'atopou sin
a filla, púxos'a berrar por sua cuñada, pró a probe estaba soliña
na casa, e como naide lle respondía, o seu desconsolo era mayor, non
dándose espricación do que lle pasaba.
Mal como puido, ergueuse, abriu a porta do
carto y-esculcou por toda a casa, sempre berrando, sin que lle
respondera máis qu'o eco da sua voz nas paredes.
[p. 230]
Nin estaba na cuciña, nin lle dera ningún
esvaido, ¿á dónde iría d'aquela hora co-a sua filla?
N'aquela soleda acudían á sua cabeza mil
cavilaciós, pró nunca s'espricaba qu'intrés tería naide en roubarll'a filla.
Cansa de berrar e morta de frio volveus'á
meter na cama, e non puido deitarse, sinon qu'estivo sentada n'ela,
chorando a fio de cote, hastra que chegou por fin sua cuñada.
¿Onde vai a miña filla? lle perguntou
con mirada de fera, a o ver que non-a traguía no colo.
Por máis que corrin xa non puiden
atrapar os ladrós que cha viñeron roubar.
Mentes, os ladrós non sodes máis que
vosoutros. Quero que me traigades a filla, sinon non sei ó que son
capaz de facer.
Xa van correndo os policias tras dos dous
homes qu'entraron aquí. Poida que cha roubasen pra dempois pidirche
diñeiro por volvercha, que aquí en Madrid hai moitos ladrós d'eses.
Pois que ma volvan qu'eu doulles todo
canto teño.
Non t'apures que xa che mandarán á
pedir pol-o rescate.
¿E cando?
Poida que mañá.
Pois canto máis antes, quero á miña
filliña. Berta calou. Acuchouse na cama e puxos'a chorar com'unha
perdida; non lle cabía duda qu'os ladrós que se vallan d'aquelo pra
roubarll'o diñeiro que lle dera Caitano, eran sua cuñada e seu
hirmau, pois ninguén máis sabia d'il.
Aquel pensamento enchía d'esconsolo, e
non podendo con tanta pena deull'un gran esvaido.
Sua cuñada, que se quedara cavilando como
había de facer pra collerll'os cartos, xa que se lle
[p. 231]
persentaba aquela ocasión, empezou á ter medo que se quedase n'él,
pol-o que correu por unha pouca d'auga fría y-esbarruzoulla pol-a
cara.
En canto viu que Berta cobraba o
conocemento largous'a deitar; prô non puido prender no sono hastra que
chegou o home, a quen lle contou ó que pasara.
Cando Pepe foi ver á sua hirmá, pasou unha
cousa parecida â que tivera co-a muller.
Pepe pormeteull'a Berta qu'aquel mesmo dia
lle traguerían o fillo, porqu'el faria qu'os policías buscaran ôs
ladrós que llo roubaran.
Como se vé, Pepe siguía a comedia empezada
pol-a sua muller.
Eu síntome moi mala, dixo Berta, quero
que me chames á D. Luciano pra qu m'asista.
¿Chamareicha'a parteira?
¿Pra qu'a quero? Págalle, que non-a
quero ver máis aquí, poida que tamén teña parte n'esta disgracia
que me pasa.
En canto chegou D. Luciano contoulle ó que
pasara e díxolle.
Quero que me quite d'esta casa e me pase
á un hespital, Non quero parar máis aquí.
¿E si che tran aqui a filla? dixo Pepe.
D'eso xa falaremos máis dispacio cand'estemos solos a sua muller, vosté e máis eu. Agora hai que pensar en
sua hirmá qu'está moi mala, e que lle pode custar a vida o trago que
ll'acaban de facer pasar.
Berta siguia porfiando en que quería
pasar a o hespital, e D. Luciano pormeteulle que a pasaría aquel mesmo
día.
Na conversa que tiveron Pepe y-a muller
con D. Luciano, non puido sacar este nada en limpo porque Pepe dixo qu'estaba fora e que non viu
[p. 232]
nada y a muller non fixo máis qu'aumentar a sua extrañeza y-as suas
dudas co-as contradiciós en que de vez en cando caia.
Por fin dixo D. Luciano.
Berta está moi grave, poida que non
salla da que ten; sería ben antes de que marchase a o hespital que
dispuxese do seu.
Ten vosté razón, traguerémosll'o
esquirbano dixo a muller de Pepe.
Non; antes vamos á falar co-ela.
Foron os tres ond'estaba Berta e dixo don
Luciano.
Hay moitas espranzas de que logo lle
pareza a filla: hoxe ou mañá traguerana, pró si vosté sigue
empeñada en pasar a o hespital, anque pol-o d'hoxe non ten coidado,
podía estar de Dios qu'alí chegase á morrer e conven qu'antes de
salir faga testamento aquí diant'a familia, porqu'a morte ven cando
menos se pensa.
O meu testamento é doado de facer. Todo
ó que teño deixollo á miña filla si parece. S'eu me morro, deseo
que a boten na incrusa ou na beneficencia, e qu'os cartos que lle deixo
sirvan pra coidala. Vosté, D. Luciano, gardará os papeliños qu'hay n'aquela naveta, que dan conta do diñeiro que teño. Pra facer esto
non se necesita esquirbano ningún.
Don Luciano gardou os papes da naveta por
mandado de Berta e marchouse con ánemo de facer de modo qu'ela salise
aquel mesmo día pro hespital.
En canto quedaron solos Pepe y-a muller dixo
ésta.
O noso gozo n'un pozo. Foi pior o
remedio qu'a enfermedá.
Ben empregado. Nunca debimos de facer
[p. 233]
esto, pró contigo non se pode. Pois agora, dempois que se marche pro
hespital, aturúxalle o rabo; co-a desconfianza que ten de nos, anque
chegue á curar, non entra con nosoutros en ningún trato, dixo Pepe.
Pois entón hastra que cure non lle
decimos nada da filla, porque a o fin y-o cabo si morre quer que vaya a
incrusa. E D. Luciano, si non atopa â filla e morre Berta, non ten á
quen deixar os cartos máis qu'a nosoutros.
E tes razón, pois entonces calal-o pico
hastra ver en que para.
Aquela misma tarde volveu D. Luciano. Alí
soupo que non houbera noticia da nena, ó que non s'espricaba, pol-o
que lles dixo qu'iba á dar parte o xuez do que pasaba, porqu'a
policía non sabia nada.
Drento de pouco salía Berta n'unha camilla
pro hespital.
Tras d'ela saliu D. Luciano, e dixo berrando
dend'a escaleira á Pepe qu'o viñera despedir:
Xa ó sabe Pepe. Hoxe mesmo dou parte o
xuez, conque porpárense pra decrarar, porqu'este é un feito qu'eu
non entendo.
Pepe foi en busca da muller e dixolle:
Fixémola boa. Poida qu'as tuas
ambiciós nos costen o ir á un presidio.
E collendo o pucho todo enfadado, saliu pra
calle con ánimo de ver si ainda podía ter remedio aquel belen, qu'o
facía tremar co medo. |